શુભ મેળો-કુંભ મેળો પ્રકરણ ૨૮ : મૌનં શરણં ગચ્છામિ

ગઈ કાલે આપણે જોયું કે જ્યારે પૂર્ણ તન્મયતા સાથે અંતરના ઊંડાણથી જે વાણી નીકળે છે એ હૃદયમાંથી આવે છે એટલે કે મધ્યમા સ્વરૂપ વાણી હોય છે જે અંતરમાં રહેલ ઈશ્વરીય સૃષ્ટિ સુધી પહોંચે છે

કુંભ મેળો

ગઈ કાલે આપણે જોયું કે જ્યારે પૂર્ણ તન્મયતા સાથે અંતરના ઊંડાણથી જે વાણી નીકળે છે એ હૃદયમાંથી આવે છે એટલે કે મધ્યમા સ્વરૂપ વાણી હોય છે જે અંતરમાં રહેલ ઈશ્વરીય સૃષ્ટિ સુધી પહોંચે છે અને આ દૈવીશક્તિ તમારી ઇચ્છા પૂર્ણ કરવામાં સાથ આપે છે. જ્યારે સાધક એમ કરતાં-કરતાં ધ્યાનના સ્ટેજ ઉપર પહોંચે છે ત્યારે વાણીનું સ્વરૂપ પહેલાં કરતાં પણ વધુ સૂક્ષ્મ બને છે અને એને પ્રાયશ્ચિત વાણી કહેવાય છે. આ વાણીનું ઉદ્ભવસ્થાન નાભિના ભાગમાં આવેલું મણિપુર ચક્ર છે. વૈખરી, ઉપાંશુ, માનસિક, મધ્યમા અને પ્રાયશ્ચિત વાણીમાં ક્રમશઃ ઈશ્વરની કૃપા પણ વધતી જાય છે. ઈશ્વરની નજીક પહોંચી શકાય છે. છેલ્લે જ્યારે સંપૂર્ણ ધ્યાન સાથેનું મૌન અર્થાત્ પશ્યંતી વાણીમાં વિચાર કરાય અથવા મંત્ર જપાય ત્યારે તમારા વિચાર કશું બોલ્યા વગર પણ ઈશ્વર સાથે એકાકાર થાય છે. આમ મૌનથી મોક્ષનો માર્ગ પ્રશસ્ત થાય છે.

આ વાતને વિજ્ઞાનની રીતે પણ સમજાવી શકાય છે. જેમ કોઈ વજનદાર સામાન લઈને ચાલતી વ્યક્તિ ચાલતી હોય ત્યારે તેની ચાલવાની સ્પીડ ઘટી જાય છે, પરંતુ સામાન વગર ચાલવાથી વ્યક્તિની સ્પીડ વધી જાય છે. આ જ રીતે બોલવાથી વાણી અને વિચાર બન્ને વપરાતા હોવાથી વિચારની ગતિ ઘટી જાય છે. વાણીનો વપરાશ જેમ-જેમ ઘટતો જાય તેમ-તેમ વિચારોની ગતિ વધતી જાય છે અને ઝડપથી નિશ્ચિત ટાર્ગેટ તરફ આગળ વધી શકાય છે.

મૌનથી માત્રા આધ્યત્મિક જ નહીં શારીરિક અને માનસિક લાભ પણ થાય છે.

મૌનને તમે વાણીનો ઉપવાસ પણ કહી શકો. દિવસભરનું મૌન તમારા તણાવને ઘટાડે છે અને થાક દૂર કરે છે. કોર્ટિસોલ જેવા સ્ટ્રેસ હૉર્મોન્સ ઘટે છે જે શરીરને આરામ આપે છે અને સારી ઊંઘ આવે છે.

 જો વધુ બોલતા નથી તો તમે વધુ આત્મનિર્ભર અને જાગૃત બનો છો. મૌન રહેશો તો તમે બીજાની વાત ધ્યાનથી સાંભળશો. મૌન રહેવાથી તમારી વાતચીતની કુશળતામાં સુધારો થશે.

 આખો દિવસ ઉપવાસ કરવાથી શરીરને આરામ મળે છે. શરીરની વોકલ કૉર્ડ, ગળાના સ્નાયુઓ અને ચહેરાના સ્નાયુઓને આરામ મળે છે. લાંબા સમય સુધી મૌન રહેવાથી અને ઊંડા શ્વાસ લેવાથી શરીરને આરામ મળે છે. બ્લડપ્રેશર પણ નિયંત્રણમાં રહે છે. બીપી કન્ટ્રોલમાં રહેવાથી હૃદય સ્વસ્થ રહે છે

ઓછું બોલવાથી મગજ તેજ બને છે. એકાગ્રતા વધે છે. તમે તમારા પોતાના અને અન્ય લોકોના અમૌખિક સંકેતો સાથે વધુ સંલગ્ન બની શકો છો. એક દિવસ મૌન રહેવાથી માનસિક સ્થિતિ સુધરે છે.

મૌની અમાસના અવસરે મૌન વ્રત રાખવાનું મહત્ત્વ છે. એટલે આ વ્રત રાખનાર સાધકે જ્યાં સુધી બની શકે ત્યાં સુધી આ દિવસે મૌન જાળવવું તેમ જ મનમાં સતત ઈશ્વરના નામનું રટણ કરવું. મૌની અમાસના દિવસે કુંભસ્નાન ન કરી શકો તો અફસોસ કર્યા વગર નજીકની પવિત્ર નદીમાં સ્નાન કરવું, આસ્થાની ડૂબકી લગાવવી. જો એ પણ શક્ય ન બને તો ઘરના પાણીમાં ગંગાજળ ઉમેરીને એનાથી સ્નાન કરવું. સ્નાન કરતી વખતે આ મંત્રનો જાપ કરવો:

ગંગા ચ યમુના ચૈવ ગોદાવરી સરસ્વતી।

નર્મદે સિંધુ કાવેરી જલેસ્મિન સંનિધિમ કુરુ।।`

આમાં ભારતની તમામ પવિત્ર ગણાતી નદીઓનાં નામ આવી જાય છે.

સ્નાન કર્યા બાદ તાંબાના કળશમાં જળ લઈ એમાં કાળા તલ મિશ્રિત કરીને સૂર્યનારાયણને અર્ઘ્ય અર્પણ કરી શકાય. જેથી સૂર્યસ્નાનનો પણ લાભ મેળવી શકાય. પૂજાઘરની સામે બેસીને હરિનું ધ્યાન કરવું. બાદમાં જરૂરિયાતમંદ વ્યક્તિને ધન, ભોજન કે પછી વસ્ત્રનું દાન કરવું.

મૌની અમાસના દિવસે વ્રતમાં ગૌદાન, સુવર્ણ કે ભૂમિદાન કરવું ખૂબ ઉત્તમ માનવામાં આવે છે, પણ જો શક્ય ન હોય તો ભૂખ્યાજનોને ભોજન અવશ્ય કરાવવું.

આ દિવસે તમે વસ્ત્ર, તલ, ધાબળા, ઘી, અનાજનું દાન કરી શકો.

જો મૌની અમાસના દિવસે પિતૃઓનું સ્મરણ કરીને કોઈ દાનકાર્ય કરી શકો તો દેવતાઓ અને પિતૃઓ બન્ને પ્રસન્ન થાય છે.

(ક્રમશઃ)