સફળ જીવનનું રહસ્ય : ગુપ્ત દાન અને નિઃસ્વાર્થ ભાવની લાગણીને સમજીએ

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં દાનને ખૂબ મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે અને એથી જ આપણી આવકનો એક ભાગ દાન તરીકે ખર્ચવો ફરજિયાત ગણાય છે

પ્રતીકાત્મક તસવીર

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં દાનને ખૂબ મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે અને એથી જ આપણી આવકનો એક ભાગ દાન તરીકે ખર્ચવો ફરજિયાત ગણાય છે, પરંતુ આપણામાંથી મોટા ભાગના લોકો ‘ગુપ્ત દાન’ અથવા ‘નિઃસ્વાર્થ ભાવ’ની ઉચ્ચ લાગણીને ખૂબ જ ઓછું સમજીએ છીએ, કારણ કે જે યુગમાં આપણે જીવી રહ્યા છીએ ત્યાં તો જેટલો વધુ દેખાડો કરો એટલી વધુ પ્રસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. આજના આ યુગમાં લોકો દાન ઓછું અને ઉપકાર વધુ કરે છે. આ વિષયમાં કવિ કાલિદાસે કહ્યું છે કે ‘આદાનં હિ વિસર્ગાય સતાં વારિમુચામિવ’ અર્થાત્ ‘જેમ વાદળ પૃથ્વી પરથી જળ લઈને ફરી પૃથ્વી પર જ વર્ષા કરે છે એવી જ રીતે સજ્જન વ્યક્તિ જે વસ્તુને ગ્રહણ કરે છે એનો ત્યાગ પણ કરે છે.’ જ્યારે આપણે સમાજમાંથી, સંસારમાંથી જ બધું પ્રાપ્ત કર્યું છે, તો એને સમાજ માટે, સંસાર માટે ત્યાગ કરવામાં શેનો ખચકાટ? ‘હું દાન કરી રહ્યો છું કે કરી રહી છું’ આ સંકલ્પનો આધાર શું?

વર્તમાન સંસારમાં દાતાઓની કોઈ અછત નથી છતાં ઘણી વખત આ સવાલ પૂછવામાં આવે છે કે આટલું દાન કરનારાઓના જીવનમાં અશાંતિ શા માટે? શું તેમના દ્વારા કરેલા દાનથી તેમને કપરા સમયમાં મદદ નથી મળતી? આનાં કેટલાંક પ્રત્યક્ષ-અપ્રત્યક્ષ કારણો હોઈ શકે છે. અપ્રત્યક્ષ તો એમ કે પૂર્વમાં કરેલાં અમુક એવાં જટિલ કર્મોનો એવો કડો હિસાબ હોય છે જે દાન કર્યા બાદ પણ પૂરો નથી થતો અને પ્રત્યક્ષ કારણ એમ કે ઘણી વખત દાન એટલા નિમ્ન સ્તરનું હોય છે કે એનું કશું ભાગ્ય નથી બનતું. દાખલા તરીકે દીધેલા દાન કરતાં જ્યારે એનો દેખાડો ને અતિશયોક્તિભર્યાં વખાણ કરવામાં આવે છે તો એનું કોઈ ભાગ્ય મળતું નથી. માટે જ કહેવામાં આવ્યું છે કે ‘ગુપ્ત દાન મહા પુણ્ય.’ જો ભૂલથી પણ આ સંકલ્પ મનમાં આવ્યો કે ‘મેં કર્યું કે હું કરું છું’ તો કરનકરાવનહાર પરમાત્મા ગુમ થઈ જાય છે અને અહંકારરૂપી રાવણનું વર્ચસ્વ આપણા પર હાવી થઈ જાય છે. અહંકાર એટલે (અહમ+કાર) એટલે કે હું કરું છું. પછી તો ભગવાનને બદલે આપણે કરનકરાવનહાર બની જઈએ છીએ જે વાસ્તવમાં આપણે નથી અને આ જ ભૂલને કારણે પછી આપણને બેચેની થવા માંડે છે અને આપણી શાંતિ ગાયબ થઈ જાય છે. આ બધાં લક્ષણ અહંકારરૂપી બીમારીનાં છે અને આ બીમારીની દવા છે, ‘હું નિમિત્ત આત્મા છું, કરનકરાવનહાર પરમાત્માએ મને કાર્ય કરવાની શક્તિ અને યોગ્યતા આપી છે માટે હું તેમનો આભારી છું. તેમની છત્રછાયા ને માર્ગદર્શનમાં રહીને હું આગળ પણ અન્યોને સુખ આપતો રહીશ અને ગુપ્ત રહીને લોકોને મદદ કરતો રહીશ અને પોતાનું ભાગ્ય બનાવતો રહીશ...’

આ કૃતજ્ઞ ભાવથી જ આપણે પોતાનું ને અન્યનું કલ્યાણ કરી શકીશું.          -રાજયોગી બ્રહ્માકુમાર નિકુંજજી