સુપ્રીમ કોર્ટનો મોટો નિર્ણય, રાજનૈતિક દળો POSH એક્ટના કાર્યક્ષેત્રમાંથી બહાર

સુપ્રીમ કોર્ટે એક અરજી ફગાવી દેતા કહ્યું કે રાજનૈતિક દળ POSH એક્ટના હેઠળ કાર્યસ્થળની પરિભાષામાં નથી આવતાં કારણકે ત્યાં નોકરીદાતા-કર્મચારીનો સંબંધ નથી હોતો.

સુપ્રીમ કૉર્ટ (ફાઈલ તસવીર)

સુપ્રીમ કોર્ટે એક અરજી ફગાવી દેતા કહ્યું કે રાજનૈતિક દળ POSH એક્ટના હેઠળ કાર્યસ્થળની પરિભાષામાં નથી આવતાં કારણકે ત્યાં નોકરીદાતા-કર્મચારીનો સંબંધ નથી હોતો. અરજીમાં રાજનૈતિક ક્ષેત્રમાં મહિલાઓને યૌન શોષણથી બચાવવાની માગ મૂકવામાં આવી હતી જેનો કોર્ટે અસ્વીકાર કર્યો છે. કોર્ટ પ્રમાણે રાજનૈતિક દળોમાં કામ કરનારી મહિલાઓને POSH એક્ટ હેઠળ સુરક્ષા નહીં મળે.

મહિલાઓ માટે સુરક્ષિત કાર્યસ્થળ સુનિશ્ચિત કરનાર POSH એક્ટ હવે રાજનૈતિક દળો પર લાગુ નહીં થાય. સુપ્રીમ કોર્ટે સોમવારે રાજકીય ક્ષેત્રમાં કામ કરતી મહિલાઓને જાતીય સતામણીથી બચાવવા માટેના કાયદાના દાયરામાં લાવવાની માંગ કરતી અરજીને ફગાવી દીધી હતી.

કોર્ટે સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું હતું કે રાજકીય પક્ષો "કાર્યસ્થળ" ની વ્યાખ્યા હેઠળ આવતા નથી અને ન તો તેમના અને તેમના કાર્યકરો વચ્ચે નોકરીદાતા-કર્મચારીનો સંબંધ છે. આ નિર્ણય બિન-પરંપરાગત ક્ષેત્રોમાં કામ કરતી મહિલાઓ માટે આંચકો છે.

અરજદારના વકીલ યોગમાયા એમજીએ કેરળ હાઈકોર્ટના માર્ચ 2022 ના નિર્ણયને પડકાર્યો હતો. કેરળ હાઈકોર્ટે કહ્યું હતું કે રાજકીય પક્ષો અને સમાન સંગઠનોને આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (ICC) બનાવવાની જરૂર નથી કારણ કે તેમની પાસે પરંપરાગત નોકરીદાતા-કર્મચારીનો સંબંધ નથી.

અરજીમાં દલીલ કરવામાં આવી હતી કે આ નિર્ણય POSH કાયદાના હેતુને નબળી પાડે છે અને મહિલાઓના મૂળભૂત અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે.

POSH કાયદાનો હેતુ?
POSH કાયદો, 2013 વિશાખા વિરુદ્ધ રાજસ્થાન કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના પ્રખ્યાત નિર્ણયના આધારે ઘડવામાં આવ્યો હતો. તેનો હેતુ દરેક કાર્યસ્થળ પર મહિલાઓને જાતીય સતામણીથી રક્ષણ પૂરું પાડવાનો હતો.

અરજીમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ કાયદામાં "નોકરીદાતા", "કર્મચારી" અને "કાર્યસ્થળ" ની વ્યાખ્યા જાણી જોઈને વ્યાપક રાખવામાં આવી હતી જેથી વધુને વધુ મહિલાઓ તેનો લાભ લઈ શકે. પરંતુ કેરળ હાઈકોર્ટના નિર્ણયથી આ હેતુ નબળો પડ્યો.

અરજીમાં એવી પણ દલીલ કરવામાં આવી હતી કે રાજકીય પક્ષો અને ફિલ્મ ઉદ્યોગ જેવા બિન-પરંપરાગત ક્ષેત્રોમાં કામ કરતી મહિલાઓને પણ આ કાયદાનું રક્ષણ મળવું જોઈએ.

અરજીકર્તાએ માંગ કરી હતી કે સુપ્રીમ કોર્ટ રાજકીય પક્ષો અને ઉદ્યોગ સંગઠનોને POSH કાયદાના દાયરામાં લાવે અને અસરકારક ICC અથવા ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ ફરિયાદ પદ્ધતિ બનાવવાનો આદેશ આપે.

સુપ્રીમ કોર્ટનું શું વલણ હતું?
સુપ્રીમ કોર્ટની બેન્ચે અરજી પર સુનાવણી કરવાનો ઇનકાર કરતા કહ્યું કે રાજકીય પક્ષોને "કાર્યસ્થળ" ગણવું મુશ્કેલ છે. બેન્ચમાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ બી.આર. ગવઈ, ન્યાયાધીશ કે. વિનોદ ચંદ્રન અને અતુલ એસ. ચાંદુરકરનો સમાવેશ થાય છે. કોર્ટે એવો પ્રશ્ન પણ ઉઠાવ્યો કે જ્યારે નોકરીદાતા-કર્મચારી સંબંધ નથી, ત્યારે POSH કાયદો કેવી રીતે લાગુ થઈ શકે?

ગયા મહિને પણ સુપ્રીમ કોર્ટે રાજકીય પક્ષોને POSH કાયદાના દાયરામાં લાવવાની માંગ કરતી PIL ફગાવી દીધી હતી. જો કે, ત્યારબાદ કોર્ટે અરજદારને કેરળ હાઈકોર્ટના નિર્ણયને ખાસ રજા અરજી (SLP) દ્વારા પડકારવાની સલાહ આપી હતી.

ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં પણ સુપ્રીમ કોર્ટે આવી જ એક અરજી ફગાવી દીધી હતી અને અરજદારને ચૂંટણી પંચનો સંપર્ક કરવા કહ્યું હતું, એમ કહીને કે માન્યતા પ્રાપ્ત રાજકીય પક્ષોને આંતરિક ફરિયાદ પદ્ધતિ બનાવવા માટે પ્રેરિત કરવાનું ચૂંટણી પંચનું કામ છે.

મહિલા અધિકારો પર અસર?
અરજીમાં ચેતવણી આપવામાં આવી હતી કે જો સુપ્રીમ કોર્ટ હસ્તક્ષેપ નહીં કરે, તો જાહેર જીવનના મોટા ક્ષેત્રોમાં કામ કરતી મહિલાઓ સમાનતા, ગૌરવ અને સુરક્ષિત કાર્યસ્થળના અધિકારથી વંચિત રહેશે. ખાસ કરીને ફિલ્મ, મીડિયા અને રાજકારણ જેવા ક્ષેત્રોમાં, જ્યાં સંગઠનાત્મક નિયંત્રણ છે, ત્યાં મહિલાઓને રક્ષણની સખત જરૂર છે.

કેરળ હાઈકોર્ટના નિર્ણયથી માત્ર POSH કાયદાની ભાવનાને જ નબળી પડી નથી, પરંતુ બંધારણની કલમ 14 (સમાનતા), 15 (લિંગના આધારે ભેદભાવ પર પ્રતિબંધ), 19(1)(g) (વ્યવસાયની સ્વતંત્રતા) અને 21 (જીવન અને ગૌરવનો અધિકાર) હેઠળ મૂળભૂત અધિકારોનું પણ ઉલ્લંઘન થયું છે. અરજદારે દલીલ કરી હતી કે બિન-પરંપરાગત કાર્યસ્થળોને POSH કાયદાથી બહાર રાખવા એ લાખો મહિલાઓ સાથે અન્યાય છે.