09 May, 2025 06:59 AM IST | New Delhi | Gujarati Mid-day Online Correspondent
અજિત ડોભાલ (ફાઈલ તસવીર)
અજિત ડોભાલ ભારતના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર છે અને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ખાસ લોકોમાંના એક છે. ડોભાલે પોતાના કરિઅરમાં અનેક મહત્ત્વના કામ કર્યા છે. તેમણે રમખાણો અટકાવવાની સાથે-સાથે કાશ્મીરમાં શાંતિ જાળવી રાખવામાં ભૂમિકા ભજવી અને તબલીગી જમાતના મરકઝને ખાલી કરાવ્યો. પહલગામ આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતના ઑપરેશન સિંદૂરમાં પણ તેમની ભૂમિકા છે.
પાકિસ્તાનમાં આતંકવાદી ઠેકાણે ભારતે ઑપરેશન સિંદૂરમાં ભારતના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર (NSA) અજિત ડોભાલની મોટી ભૂમિકા રહી છે. આ ઑપરેશનમાં પાકિસ્તા અને પાકિસ્તાન અધિકૃત કાશ્મીર એટલે કે PoKમાં 9 આતંકવાદી છાવણીઓને તબાહ કરી દેવામાં આવ્યા. જેમાં સંસદ હુમલાના માસ્ટરમાઈન્ડ મૌલાના મસૂદ અઝહરના પરિવાર સહિત અનેક આતંકવાદીઓ મારી નાખવામાં આવ્યા. ડોભાલને હંમેશથી એક `ઑપરેશન મેન` માનવામાં આવે છે. પહલગામ આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતીય સેનાના ઑપરેશન સિંદૂરમાં ડોભાલે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે સતત બેઠકો કરી. ઑપરેશન પહેલા અને પછી પણ ડોભાલની વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે સતત અનેક મુલાકાતો જણાવે છે કે પાકિસ્તાન પર હજી વધુ મોટી કાર્યવાહી થઈ શકે છે. ગુરુવાર સવારે પણ ડોભાલે પીએમ મોદી સાથે મુલાકાત કરી હતી. ત્યાર બાદ જ સમાચાર સામે આવ્યા છે કે પાકિસ્તાને ભારતના સૈન્ય છાવણીઓ પર હુમલો કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો, જેથી ભારતે પોતાના સુદર્શન ચક્ર એટલે S-400થી નિષ્ફળ કરી દીધો. પાકિસ્તાનનો મેડ ઈન ચાઈના HQ-9 ઍર ડિફેન્સ સિસ્ટમ પણ તબાહ થઈ ગઈ છે. આ પહેલા પાકિસ્તાનના અનેક શહેરોમાં ડ્રોન અટેકના પણ સમાચાર આવ્યા હતા. અજિત ડોભાલે અલગ-અલગ ભૂમિકાઓમાં દેશની સેવા કરી છે. તે વિવાદોમાં પણ રહ્યા છે, પણ તેમની ક્ષમતાઓ પર કોઈ શંકા ન કરી શકે. જાણો આ ઑપરેશન મૈનની બધી વાતો...
પાકિસ્તાનની ડિફેન્સ સિસ્ટમ ખરાબ, S-400નો રોલ
એવી ચર્ચા છે કે પાકિસ્તાને દાવો કર્યો છે કે તેના કરાચી, ગુજરાંવાલા, લાહોર, રાવલપિંડી સહિત અલગ-અલગ શહેરોમાં ડ્રોન અટેક કરવામાં આવ્યા છે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે પાકિસ્તાનનું ઍર ડિફેન્સ સિસ્ટમ HQ-9 ખાતમો થઈ ગયો છે. આ પહેલા સવારે ડોભાલે પીએમ મોદી સાથે મુલાકાત કરી હતી. જેમાં જુદાં-જુદાં પ્રકારની રણનીતિઓ પર ચર્ચા થઈ હતી. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે પાકિસ્તાને ભારતની સૈન્ય છાવણીઓને નિશાનો બનાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો હતો, જેના પછી આ કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે. ભારતે પાકિસ્તાનની ઉશ્કેરણીની કાર્યવાહીને પોતાના S-400 ડિફ્ન્સ સિસ્ટમ એટલે કે સુદર્શનથી બરબાદ કરી દીધો છે.
પાકિસ્તાનના ગુપ્ત પરમાણુ સ્થળો વિશે માહિતી આપવામાં આવી
ડોભાલે પાકિસ્તાનમાં સીક્રેટ કાર્યકર્તા તરીકે સાત વર્ષ વિતાવ્યા, ત્યાં કાર્યરત આતંકવાદી જૂથો વિશે ગુપ્ત માહિતી એકઠી કરી. એક વર્ષ સીક્રેટ એજન્ટ તરીકે કામ કર્યા પછી, તેમણે ઇસ્લામાબાદમાં ભારતીય હાઇ કમિશનમાં છ વર્ષ સુધી કામ કર્યું. પ્રવીણ દોથિને ઓગસ્ટ 2017 માં પ્રકાશિત થયેલા તેમના લેખ `અંડરકવર: અજિત ડોભાલ ઇન થિયરી એન્ડ પ્રેક્ટિસ` માં લખ્યું હતું - પાકિસ્તાનમાં તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, ડોભાલે કહુટામાં પાકિસ્તાનના પરમાણુ પ્લાન્ટ નજીક એક વાળંદની દુકાનમાંથી પાકિસ્તાની વૈજ્ઞાનિકોના વાળના નમૂના લાવ્યા હતા, જેનાથી કહુટામાં કયા ગ્રેડના યુરેનિયમ સાથે કામ કરવામાં આવી રહ્યું હતું તે નક્કી કરવામાં મદદ મળી.
પીએમ મોદીની ખૂબ નજીક, એક શક્તિશાળી વ્યક્તિત્વ
અજિત ડોભાલને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નજીકના માનવામાં આવે છે. દિલ્હી રમખાણો દરમિયાન તેમની સક્રિયતા અને કલમ 370 નાબૂદ થયા પછી કાશ્મીરમાં તેમની હાજરી પણ સમાચારમાં હતી. સીક્રેટ વિભાગમાં તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, તેમણે ઘણી મહત્વપૂર્ણ કામગીરી હાથ ધરી હતી. કેટલાક રાજકીય વિશ્લેષકો માને છે કે તેઓ મોદી અને અમિત શાહ પછી ભારતમાં ત્રીજા સૌથી શક્તિશાળી વ્યક્તિ છે. ડોભાલ ભારતના ઇતિહાસમાં પાંચમા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર છે. આ પોસ્ટ ૧૯૯૮માં અમેરિકાની જેમ અટલ બિહારી વાજપેયી સરકારે બનાવી હતી. પહેલા NSA બ્રજેશ મિશ્રા હતા.
નારાયણન પછી, તેઓ સીક્રેટ વિભાગના બીજા NSA
જોકે NSA ના પદમાં સંરક્ષણ, સીક્રેટ અને રાજદ્વારીની જવાબદારીઓ શામેલ છે, અત્યાર સુધી નિયુક્ત કરાયેલા મોટાભાગના NSA રાજદ્વારી ક્ષેત્રના હતા. બ્રજેશ મિશ્રા, જેએન દીક્ષિત અને શિવશંકર મેનન રાજદ્વારી ક્ષેત્રના હતા. ડોભાલ પહેલા, એમકે નારાયણન એકમાત્ર વ્યક્તિ હતા જે સીક્રેટ વિભાગમાંથી NSA બન્યા હતા. સામાન્ય રીતે NSA પડદા પાછળ સલાહ આપે છે. તેમનું કામ દિલ્હીમાં બેસીને દરેક જગ્યાએથી માહિતી એકત્રિત કરવાનું અને સરકારને સલાહ આપવાનું છે.
૩૭૦ હટાવ્યા પછી જ્યારે તેમણે કાશ્મીરમાં ધામા નાખ્યા
ઓગસ્ટમાં જ્યારે કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 હટાવવામાં આવી ત્યારે લોકડાઉનના શરૂઆતના દિવસોમાં અજિત ડોભાલે આખા પખવાડિયા સુધી કાશ્મીરમાં કેમ્પ કર્યો હતો. તે દરમિયાન તેમનો એક વીડિયો પણ વાયરલ થયો હતો. આમાં તે કાશ્મીરના સૌથી તણાવપૂર્ણ વિસ્તારો પૈકીના એક શોપિયામાં સ્થાનિક લોકો સાથે બિરયાની ખાતા જોવા મળ્યા હતા. બીજા એક વીડિયોમાં, તે જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ અને અર્ધલશ્કરી દળના કર્મચારીઓ સાથે વાત કરતો જોવા મળ્યો હતો. આ બે વીડિયો દ્વારા કાશ્મીરની બહાર રહેતા લોકોને સંદેશ ગયો કે કાશ્મીરમાં શાંતિ છે અને ત્યાંની પરિસ્થિતિ નિયંત્રણમાં છે.
મોદી દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલા ડોભાલ પહેલા વ્યક્તિ હતા
2014 માં જ્યારે ભાજપ સત્તામાં આવ્યું, ત્યારે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર પદ માટે ઘણા નામો પર વિચાર કરવામાં આવ્યો. જેમાં પૂર્વ વિદેશ સચિવ કંવલ સિબ્બલ, વર્તમાન વિદેશ મંત્રી સુબ્રમણ્યમ જયશંકર, પૂર્વ રાજદ્વારી હરદીપ પુરી અને અજીત ડોભાલનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ નરેન્દ્ર મોદીએ ફક્ત ડોભાલના નામને મંજૂરી આપી. પીએમ બન્યા પછી મોદીએ પહેલી નિમણૂક ડોભાલની કરી.
`જો મારે લાકડીનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર પડે તો હું ડોભાલને ફોન કરું છું`
રસપ્રદ વાત એ છે કે, ભાજપના હરીફ કૉંગ્રેસના કાર્યકાળ દરમિયાન અજિત ડોભાલને ઇન્ટેલિજન્સ બ્યુરોના વડા બનાવવામાં આવ્યા હતા. અડવાણી સાથેની નિકટતા હોવા છતાં, તેઓ નવા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર જે.એન. દીક્ષિત સાથે પણ સારા બન્યા. જેએન દીક્ષિત પછી રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર બનેલા એમકે નારાયણન ખુલ્લેઆમ કહેતા હતા કે જ્યારે પણ મારે કોઈ બાબતમાં નરમ વલણ અપનાવવું પડે છે, ત્યારે હું અમરજીત સિંહ દુલતનો ઉપયોગ કરું છું અને જ્યારે પણ મારે બળનો ઉપયોગ કરવો પડે છે, ત્યારે હું ડોભાલને ફોન કરું છું. આનો અર્થ એ થયો કે નારાયણને અલગ અલગ પરિસ્થિતિઓમાં અલગ અલગ લોકોનો ઉપયોગ કર્યો.
ડોભાલની સલાહ પર શરીફને બોલાવવામાં આવ્યા હતા
સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે 2014 માં મોદી વડા પ્રધાન બન્યા પછી, દક્ષિણ એશિયાઈ નેતાઓને તેમના શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં આમંત્રિત કરવાની સલાહ વિદેશ મંત્રાલયના કોઈ અધિકારીએ આપી હશે. પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે મોદીએ આ આમંત્રણ અજિત ડોભાલની સલાહ પર આપ્યું હતું. પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન નવાઝ શરીફે પણ આમંત્રણ સ્વીકાર્યું અને મોદીના શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં હાજરી આપી. પડોશી દેશો સાથેના સંબંધો સુધારવા તરફ આ એક મોટું પગલું માનવામાં આવતું હતું.
ડોભાલે લાલ દેંગાને અનોખી રીતે મનાવી લીધા
આઈબી અધિકારી તરીકે, ડોભાલે ભૂગર્ભ મિઝો નેશનલ ફ્રન્ટના નેતૃત્વમાં ઘૂસણખોરી કરી અને તેમના ઘણા કમાન્ડરોને પોતાના પક્ષમાં લાવ્યા. પરિણામ એ આવ્યું કે MNF નેતા લાલ દેંગાને ભારત સાથે શાંતિ વાટાઘાટો કરવાની ફરજ પડી. ડોભાલ લાલડેંગાના ડ્રિંકિંગ પાર્ટનર બન્યા અને તેમનો વિશ્વાસ જીતવામાં સંપૂર્ણપણે સફળ રહ્યા.
ડોકલામ વિવાદનો અંત લાવવા માટે ડોભાલ સક્રિય
૨૦૧૭માં ડોકલામ ગતિરોધ દરમિયાન ચીન સાથેના સરહદ વિવાદ પર પીએમ મોદીએ ડોભાલને પોતાના મુખ્ય વાટાઘાટકાર તરીકે નિયુક્ત કર્યા હતા. રાજદ્વારી વર્તુળોમાં એવી ચર્ચા થઈ રહી હતી કે ડોભાલે મોદી પાસે આ ભૂમિકા માટે વિનંતી કરી હતી. વિદેશ નીતિ પર નજર રાખનારા નિષ્ણાતો માને છે કે ડોભાલે આ મામલે વડા પ્રધાનને નિરાશ કર્યા નથી. તેમણે ડોકલામ વિવાદને ખૂબ જ સફળતા સાથે ઉકેલવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી.
સર્જિકલ સ્ટ્રાઈક અને એરસ્ટ્રાઈકમાં ભૂમિકા
2016 માં, આતંકવાદીઓએ જમ્મુ અને કાશ્મીરના ઉરીમાં સુરક્ષા દળો પર હુમલો કર્યો હતો. તે સમયે પણ આખો દેશ ગુસ્સે હતો. સરકાર પર કાર્યવાહી કરવા માટે પણ દબાણ હતું. આવી સ્થિતિમાં, સપ્ટેમ્બર 2016 ની સર્જિકલ સ્ટ્રાઈક અને ફેબ્રુઆરી 2019 માં પાકિસ્તાનમાં સરહદ પાર બાલાકોટ એર સ્ટ્રાઈક પણ ડોભાલની દેખરેખ હેઠળ થઈ હતી. આ બંને હડતાલમાં ડોભાલની ખૂબ જ સક્રિય ભૂમિકા હતી.
મ્યાનમારમાં લશ્કરી કાર્યવાહીની કમાન સંભાળી
ડોભાલે આર્મી ચીફ જનરલ દલબીર સિંહ સુહાગ સાથે મળીને મ્યાનમારમાં નેશનલ સોશિયાલિસ્ટ કાઉન્સિલ ઓફ નાગાલેન્ડના આતંકવાદીઓ સામે સફળ લશ્કરી કાર્યવાહીનું નેતૃત્વ પણ કર્યું હતું. તેઓ મિઝોરમ અને પંજાબમાં બળવાખોરી વિરોધી કામગીરીમાં સક્રિયપણે સામેલ હતા. ૧૯૮૪માં, ખાલિસ્તાની બળવાખોરીને ડામવા માટે `ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર` માટે ગુપ્ત માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવી હતી.
કંદહાર વિમાન અપહરણ કેસમાં મુસાફરોની મુક્તિ
૧૯૯૯માં કંદહારમાં ભારતના વિમાન IC-૮૧૪ માંથી મુસાફરોને મુક્ત કરાવવામાં ડોભાલે ત્રણ વાટાઘાટકારોમાંના એક તરીકે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમણે ૧૯૭૧ થી ૧૯૯૯ દરમિયાન ઇન્ડિયન એરલાઇન્સના વિમાનના ઓછામાં ઓછા ૧૫ અપહરણને સફળતાપૂર્વક નિષ્ફળ બનાવ્યા હતા. ડોભાલ ૧૯૯૦માં કાશ્મીર ગયા હતા અને કટ્ટર આતંકવાદીઓ અને સૈનિકોને આતંકવાદ વિરોધી બનવા માટે સમજાવ્યા હતા, જેનાથી ૧૯૯૬માં જમ્મુ અને કાશ્મીરની ચૂંટણીનો માર્ગ મોકળો થયો હતો.