Health Funda: સ્ક્રીન અને સ્ક્રોલિંગનું વ્યસન છે તમારા શરીરનું વજન વધવાનું કારણ!

Health Funda: આજના યુવાનો ‘મી ટાઇમ’ માટે સ્ક્રોલિંગનો સહારો લે છે જે તેમને ‘ડિજિટલ થાક’ તરફ દોરી જાય છે; સ્ક્રીનનું વ્યસન કેવી રીતે ઊંઘ ચોરી રહ્યું છે અને યુવા ભારતના માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્યને નુકસાન પહોંચાડી રહ્યું છે તે સમજાવશે ડૉ. રિશિતા

તસવીર ડિઝાઇનઃ કિશોર સોસા

સુંદર અને ટકાઉ ઘર બનાવવા મજબૂત પાયો, સારી અને યોગ્ય સામગ્રી તેમજ કુશળ કામદારોની જરૂર પડે છે તેમ આપણા શરીરનું સર્વાંગી સ્વાસ્થ્ય જળવાય તે માટે ખોરાક, કસરત અને મનની સ્વસ્થતા જરૂરી છે. ખોરાક આપણા શરીરને ઊર્જા આપે છે. નિયમિત કસરત શરીરને મજબૂત બનાવે છે, સાથે સાથે મનને તેજ અને તણાવમુક્ત રાખે છે. આમ સર્વાંગી સ્વાસ્થ્ય માટે તન અને મન બન્ને સ્વસ્થ હોવા ખૂબ જરુરી છે. સોશ્યલ મીડિયા જ્યારે આંગળીના ટેરવે છે ત્યારે સરળતાથી માહિતી મળી જાય કે, સર્વાંગી સ્વાસ્થ્ય માટે શું ખાવું જોઈએ? ડાયટિંગમાં કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું? કઈ કસરત કરવી જોઈએ? માનસિક શાંતિ માટે શું જરુરી છે? વગેરે વગેરે બધી જ માહિતી મળી જાય છે. પરંતુ વ્યક્તિ દીઠ દરેક બાબત જુદી-જુદી હોય છે. પણ સર્વાંગી સ્વાસ્થ્યને લગતી કેટલીક બાબતો બહુ કૉમન હોય છે. તમને મૂંઝવણ થતી હોય કે સુખાકારી અને સર્વાંગી સ્વાસ્થ્ય માટે શું કરવું તો ગુજરાતી મિડ-ડે ડોટ કોમ તમારી માટે લઈને આવ્યું છે – ‘હેલ્થ ફંડા’ (Health Funda). જેમાં દર શનિવારે ‘હેલ્થ એન ફૂડવિલા’ (Health n Foodvilla)નાં ડાયટિશન અને ફૂડ ન્યુટ્રિશનિસ્ટ, હોલિસ્ટિક ફંક્શનલ હેલ્થ કૉચ ડૉ. રિશિતા બોચિયા જોષી (Dr. Rishita Bochia Joshi) ખોરાક, શારિરીક સ્વાસ્થ્ય અને માનસિક સ્વાસ્થ્યને લગતા વિષયો પર આપણી સાથે વાત કરશે.

આજના ‘હેલ્થ ફંડા’ના એપિસોડમાં ડૉ. રિશિતા બોચિયા જોષી વાત કરે છે કે, ડિજિટલ થાક શા માટે લાગે છે? ડિજિટલ ડિટોક્સ કરવું કેટલું જરુરી?

ADVERTISEMENT

મધરાતે મોટાભાગના લોકો ઊંઘતા હોય છે, ત્યારે ભારતમાં લાખો યુવાનો તેમના ફોન અથવા લેપટોપ સ્ક્રીન પર સ્ક્રોલિંગ, ગેમિંગ, બિન્જ-વોચિંગ, અથવા ચેટિંગ કરતા હોય છે. સૂતા પહેલા માત્ર ફોન ચેક કરવામાં આવતો હતો પણ હવે સ્ક્રોલિંગ રાષ્ટ્રવ્યાપી ઊંઘની સમસ્યામાં ફેરવાઈ ગયું છે. તાજેતરના સર્વેક્ષણો દર્શાવે છે કે, સામાન્ય રીતે સાતથી આઠ કલાકની ઊંઘ દરેક વ્યક્તિ માટે જરુરી છે ત્યારે ઘણા ભારતીય યુવાનો રાત્રે છ કલાકથી ઓછી ઊંઘ લેતા હોય છે. મોડી રાત સુધી સ્ક્રોલિંગ, ગેમિંગ, બિન્જ-વોચિંગ કરવાથી લાગતા થાકને હવે ‘ડિજિટલ થાક’ (Digital-Fatigue) કહેવામાં આવે છે - એક આધુનિક બર્નઆઉટ જે ફક્ત લાંબા કામ અથવા અભ્યાસના કલાકોને કારણે જ નહીં, પરંતુ લોકો તેમની સ્ક્રીનથી ડિસ્કનેક્ટ થઈ શકતા નથી તેના કારણે થાય છે. સાયકોલોજીસ્ટ આને “Revenge Bedtime Procrastination” કહે છે.

દિવસ દરમિયાન તણાવમાં જ અભ્યાસ, કામ અથવા મુસાફરી કર્યા પછી, ઘણા યુવાનોને લાગે છે કે તેમને કોઈ વ્યક્તિગત સમય મળતો નથી અને તેઓ "ME TIME" ની ઝંખના કરે છે. તેઓ માને છે કે, તેમની માટે આરામ કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે તેઓ મોડી રાત સુધી જાગતા રહે, ભલે પછી ‘મી ટાઇમ’ માટે ઊંઘનો ભોગ આપવો પડે. તેઓ માને છે કે નવરાશ અને સ્વ-સમયનો અનુભવ કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે મોડી રાત સુધી જાગવું, થોડા કિંમતી કલાકોમાં સ્ક્રોલ કરવા માટે ઊંઘનું બલિદાન આપવું એ સંપૂર્ણપણે સ્વ-વિનાશક છે.

‘મી ટાઇમ’ને લીધે ઊંઘ સાથે ચેડાં થવાથી થાકમાં વધારો, ચિંતા અને હતાશામાં વધારો, આંતરડા નબળા પડવા અને હોર્મોનલ સ્વાસ્થ્ય, સ્થૂળતા ઉત્પાદકતામાં ઘટાડો જેવી શારિરીક સમસ્યાઓ થાય છે.

સ્માર્ટફોન અને લેપટોપમાંથી નીકળતો વાદળી પ્રકાશ ઊંઘના નિયમન માટે જવાબદાર હોર્મોન મેલાટોનિનને દબાવી દે છે. ઓનલાઈન ઉત્તેજક સોશ્યલ કન્ટેન્ટને કારણે ડોપામાઇનનો ધસારો પહોંચે છે જેના કારણે મગજ સતર્ક રહે છે અને વધુ ડિજીટલ કન્ટેન્ટની ઝંખના કરે છે. પણ શરીરને આરામ અને ઊંઘની જરુર હોય છે.

પરંતુ વાસ્તવિક સમસ્યા ફક્ત એ નથી કે સ્ક્રીન ટાઈમ ઊંઘના અભાવ તરફ દોરી જાય છે.

થાકેલી આંખો સાથે સ્વાસ્થ્ય પર પણ અસર

સતત ઊંઘ ન મળવાની અસરો થાક અનુભવવા કરતાં ઘણી મોટી છે. તે એક સાંકળ પ્રતિક્રિયા શરૂ કરે છે જે શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય બંનેને નુકસાન પહોંચાડે છે.

આંતરડાનું સ્વાસ્થ્ય અને મોડી રાત્રે નાસ્તો

જ્યારે તમે મોડી રાત્રે જાગો છો, ત્યારે તમને સ્વાભાવિક રીતે ભૂખ લાગવા લાગે છે. આનાથી ઘણીવાર તમે બેદરકાર નાસ્તો કરો છો અથવા ભાવે તેવા ખોરાકનો ઓર્ડર આપો છો, જેમાં સામાન્ય રીતે ખાંડ, ચરબી અને કેલરી વધુ હોય છે. જ્યારે રાત્રે આરામ કરવો જોઈએ ત્યારે તમે જમો છો એટલે તેના કારણે કુદરતી લયમાં ખલેલ પહોંચે છે. આ આંતરડાના માઇક્રોબાયોટા (આપણા બીજા મગજ)ને ખલેલ પહોંચાડી શકે છે અને બીજા દિવસે સવારે અપચો, વજનમાં વધારો અને ઓછી ઉર્જા જેવી સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.

માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર વધતો જતો બોજ

અભ્યાસો દર્શાવે છે કે ઊંઘનો સતત અભાવ ચિંતા, હતાશા અને ભાવનાત્મક અસ્થિરતામાં વધારો કરી શકે છે. ઓછો આરામ જ્ઞાનાત્મક કામગીરી, નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા અને યાદશક્તિને અસર કરે છે, જેના કારણે ઘણા યુવાન વ્યાવસાયિકો અને વિદ્યાર્થીઓ માનસિક અને શારીરિક રીતે ખાલી થઈ જાય છે. આ બધા માનસિક અને શારીરિક ભાર હોર્મોનલ ચક્રને ખલેલ પહોંચાડે છે જેના કારણે નાની ઉંમરમાં ડાયાબિટીસ, થાઇરોઇડ, વંધ્યત્વ અને તેથી આત્મવિશ્વાસનો અભાવ અને સતત તણાવ જેવા કિસ્સાઓ વધુ જોવા મળે છે.

ડિજિટલ ડિટોક્સ માટે ટિપ્સ:

ડિજિટલ-થાક કટોકટીને તોડવા માટે સભાન, સતત પગલાં લેવાની જરૂર છે, ફક્ત ઇચ્છાશક્તિની નહીં. આપણે વધુ સારી ડિજિટલ સ્વચ્છતાની સંસ્કૃતિ માટે હિમાયત કરવી જોઈએ.

૧. ડિજિટલ કર્ફ્યુ સેટ કરો - સૂવાના સમય પહેલા ઓછામાં ઓછા ૬૦ મિનિટ પહેલાં કોઈ સ્ક્રીન નહીં. સ્ક્રોલિંગની જગ્યાએ વાંચન, જર્નલિંગ અથવા લાઇટ સ્ટ્રેચ જેવી એક્ટિવિટી કરો.

૨. ગેજેટ્સને પથારીથી દૂર રાખો, દૃષ્ટિથી દૂર કરો અને મનથી દૂર કરો.

૩. ગટ-ફ્રેન્ડલિ આદતોને પ્રાથમિકતા આપો - રાત્રે ૮ વાગ્યા પછી ભારે ભોજન અથવા ખાંડવાળા નાસ્તા ખવાનું ટાળો. હર્બલ ચા અથવા ગરમ હળદરવાળા દૂધનો વિકલ્પ પસંદ કરો.

૪. "મી-ટાઇમ" ને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરો - સાંજના આરામને બિન-ડિજિટલ અનુભવ બનાવો. સંગીત સાંભળો, ધ્યાન કરો અથવા લોકો સાથે વાતચીત કરો.

૫. પ્રિયજનો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો - ઘરે પ્રિયજનો સાથે સમય વિતાવો. વાતો કરો, ગેમ્સ રમો વગેરે. આમ કરવાથી ઘરે વાસ્તવિક સંબંધોને પણ સુધારે છે અને એકલતાની લાગણી ઘટાડે છે.

ઊંઘ એ શરીરનું સૌથી શક્તિશાળી ડિટોક્સ, ક્રિએટીવીટી બુસ્ટર અને તણાવ નિયમનકાર છે.

ભારતનું ભવિષ્ય યુવાનોમા છે. વાસ્તવિક જીવન જીવવા માટે ડિજિટલ જીવન પર `પૉઝ` બટન દબાવવાનો સમય આવી ગયો છે. અત્યારે સ્વ-સંભાળનું સૌથી મોટું કાર્ય સરળ, ગહન અને આવશ્યક છે. સ્ક્રીનને બદલે ઊંઘનો વિકલ્પ પસંદ કરો.

માતાપિતા, શિક્ષકો અને યુવાનોને આ કટોકટીને ઓળખવા અને આજે જ પગલાં લેવા વિનંતી કરું છું. #SleepOverScroll

(શબ્દાંકનઃ રચના જોષી)