આ લેખમાળાની શરૂઆતનાં પ્રકરણોમાં જણાવાયું હતું કે ઘણા વિદ્યાર્થીઓ અહીંની વ્યવસ્થા કેવી છે, મૅનેજમેન્ટ કેવું છે એનો અભ્યાસ કરવા પણ આવવાના છે.
કુંભ મેળો
આ લેખમાળાની શરૂઆતનાં પ્રકરણોમાં જણાવાયું હતું કે ઘણા વિદ્યાર્થીઓ અહીંની વ્યવસ્થા કેવી છે, મૅનેજમેન્ટ કેવું છે એનો અભ્યાસ કરવા પણ આવવાના છે. તમે અત્યાર સુધી સ્ટડી મૅનેજમેન્ટ, બિઝનેસ મૅનેજમેન્ટ, મની મૅનેજમેન્ટ, ઇવેન્ટ મૅનેજમેન્ટ, ક્રાઉડ મૅનેજમેન્ટ કે ટાઇમ મૅનેજમેન્ટ વિશે સાંભળ્યું કે જાણ્યું હશે; પરંતુ ઉપરોક્ત શીર્ષકમાં જે શબ્દો વાપર્યા છે એ ક્રાઉડ-ટાઇમ મૅનેજમેન્ટ શીખવાનો અને શીખવાડવાનો સમય હવે આવી ગયો છે. ૨૯ તારીખે જે ભીડ હતી એે મૌની અમાવાસ્યાના સ્નાન માટેની જ પડાપડી હતી. એટલે જ ભારતમાં ખાસ કરીને સનાતન ધર્મ પાળનારાઓ માટે ક્રાઉડ અને ટાઇમના સંગમ એવા ક્રાઉડ-ટાઇમ મૅનેજમેન્ટનો કોર્સ ભણાવવાનો સમય પાકી ગયો છે.
વેદ ધર્મ પાળનારાઓ જે છ વેદાંગને માને છે એમાંનું એક છે જ્યોતિષશાસ્ત્ર. આ શાસ્ત્ર જે શુભ પ્રસંગ માટેનો સમય નિશ્ચિત કરે છે એને શુભ મુહૂર્ત કહેવાય છે. અમેરિકાના ૪૭મા પ્રેસિડન્ટ ડોનલ્ડ ટ્રમ્પે ૨૦ જાન્યુઆરીના દિવસે સોગંદવિધિ કરી એ કોઈ શુભ સમય જોઈને કર્યું હશે કે કેમ એની આપણને ખબર નથી, પણ આપણે ત્યાં વડા પ્રધાન મોદી હોય કે કોઈ સામાન્ય નાગરિક; યુગો-યુગોથી શુભ પ્રસંગે શુભ કાર્ય કરવાનો સમય અવશ્ય જોવાય છે. મુહૂર્ત, ચોઘડિયાં, લાભ, શુભ, અમૃત, કાળ જેવા શબ્દો આપણને વિશ્વમાં બીજે ક્યાંય નહીં પણ વૈદિક ડિક્શનરીમાં જ જોવા મળે છે. આથી અમુક સમયમાં જ અમુક કાર્યો કરી લેવાની પ્રથા લાભકારક છે કે હાનિકારક છે એ વિચારવાનો સમય પાકી ગયો છે. મૌની અમાવસ્યા જેવા શુભ સમયમાં બધે શુભ થવું જોઈતું હતું પણ અશુભ અને અશોભનીય અને ખેદજનક ઘટના ઘટીને રહી. ધક્કામુક્કીમાં ૩૦ જણ કચડાઈને મૃત્યુ પામ્યા. સવારે શુભ સમયમાં સ્નાન કરીશું એ આશાએ આગલી રાત્રે જ સૂઈ ગયા. મધરાત પછી બૅરિકેડ્સ તૂટ્યાં અને પછી જે દુર્ઘટના ઘટી એનાથી તો તમે વાકેફ જ છો.
ADVERTISEMENT
હવે પ્રશ્ન એ થાય કે વિક્રમસર્જક મેદની ભેગી થઈ હોય અને શુભ સમય (મુહૂર્ત) પણ જાળવવું હોય તો આ મેદની અને સમય બન્ને સચવાય એવી વ્યવસ્થા ગોઠવવી પડે. મતલબ કે ભારતની વસ્તી (ભીડ) માટે અને ભારતની શુભ સમયની થિયરીને-ગણતરીને ધ્યાનમાં લઈને આવા ભવ્ય કાર્યક્રમો માટે ભવિષ્યની પેઢીને માત્ર ક્રાઉડ મૅનેજમેન્ટ નહીં પણ ક્રાઉડ-ટાઇમ મૅનેજમેન્ટ શીખવવાનો સમય આવી ગયો છે.
આ વાતને વિસ્તારપૂર્વક દાખલા-દલીલ સાથે સમજીએ ૧૩ જાન્યુઆરીથી લઈને ૨૬ ફેબ્રુઆરીના ૪૫ દિવસમાં ૪૫ કરોડ યાત્રાળુઓની મુલાકાત પ્રમાણે દિવસની એક કરોડ શ્રદ્ધાળુઓની મુલાકાતની સરાસરી સંભાવના કહેવાય; પરંતુ શુભ સ્નાન, શાહી સ્નાન, દિવ્ય સ્નાન કે પછી રાજવી સ્નાન જે નામ આપો એ સ્નાન તો માત્ર પાંચ જ દિવસ હોય અને વધારેમાં વધારે લોકો આપણી સનાતન પ્રણાલિકાને અનુસરીને આ પાંચ મુહૂર્તમાં જ સ્નાન કરવાની અપેક્ષા રાખે તો સીધો હિસાબ છે, ૪૫ કરોડ ભાગ્યા આ પાંચ દિવસ એટલે નવ કરોડની મેદની મૌની અમાવાસ્યા જેવા દિવસે થવાની અને થયું પણ એમ જ. એક કરોડની સરાસરી કાઢી હોય અને બેત્રણગણી જનતા આવી જાય તોયે ઠીક પણ નવગણી જનતા આવી જાય તો શું કરવું? ભીડ પણ સાચવવી હોય અને સમય પણ સાચવવો હોય તો શું કરવું?
આવા પ્રશ્નો આપણે ત્યાં જ ઊભા થાય છે. લગ્ન કે શુભ પ્રસંગો માટે નિશ્ચિત મુહૂર્ત હોય છે. આ જ સમયમાં બધાને પ્રસંગ ઊજવવા હોય છે. જોકે એ હજી પણ શક્ય બને છે. કાંદિવલીમાં લગ્નનો હૉલ ન મળ્યો તો બોરીવલીમાં એ જ સમયે હૉલ મળી જાય છે. સમય સાચવવો જરૂરી હોય છે, સ્થળ બદલી શકાય છે.
હવે કુંભ સ્નાન એ એવી ઇવેન્ટ છે જ્યાં સ્થળ અને સમય બન્ને સાચવવાં પડે છે. એક જ સમયે એક જ સ્થળે કરોડો જણને સાચવવા ખરેખર કપરું કાર્ય છે. એને માટે જ ક્રાઉડ-કમ-ટાઇમ મૅનેજમેન્ટ ભારત જેવા મુહૂર્તમાં માનતા દેશ માટે અનિવાર્ય છે.
૨૯ તારીખે જે ઘટના ઘટી એના કરતાં પણ અશુભ ઘટના આના કરતાં પણ ઓછા ક્રાઉડમાં દેશમાં અને વિશ્વમાં બધે જ બની છે.
મૅનેજમેન્ટ સારું જ હતું છતાંય વધુ સારું કેવી રીતે શક્ય બને? મુહૂર્ત સાચવી લેવા બાબતે જ્યોતિષીઓ અને નિષ્ણાતો શું કહે છે?
આ બાબતે વધુ ચર્ચા આવતી કાલે.
મૃત્યુ પામેલા યાત્રાળુઓને ઈશ્વર સદ્ગતિ આપે એવી પ્રાર્થના.
(ક્રમશઃ)
