શરૂઆતની ફિલ્મોમાં માલા સિંહાને ખાસ સફળતા ન મળી, પરંતુ ૧૯૫૭માં ‘પ્યાસા’ અને ૧૯૫૮માં ‘ફિર સુબહ હોગી’માં ઉત્કૃષ્ટ અભિનયને કારણે બી. આર. ચોપડાએ ૧૯૫૯માં માલાને ‘ધૂલ કા ફૂલ’માં એક નેગેટિવ રોલ ઑફર કરીને સૌને ચોંકાવી દીધા.
માલા સિંહા અને ચિદમ્બર પ્રસાદ લોહાણી.
કલકત્તાથી હિન્દી ફિલ્મોમાં કામ મેળવવા મુંબઈ આવેલી માલા સિંહા શરૂઆતમાં સ્ટુડિયોનાં ચક્કર કાપી રહી હતી ત્યારની આ વાત છે. એક નિર્માતાએ કલાકો રાહ જોવડાવ્યા બાદ તેને જોતાંવેંત કહ્યું, ‘આવું ચપટું નેપાલી નાક અને ઝીણી આંખો લઈને તું હિન્દી ફિલ્મોની હિરોઇન બનવા આવી છે? અરીસામાં ચહેરો જોયો છે?’ આવું અપમાન સહ્યા બાદ પણ માલા સિંહાએ હાર ન માની.
શરૂઆતની ફિલ્મોમાં માલા સિંહાને ખાસ સફળતા ન મળી, પરંતુ ૧૯૫૭માં ‘પ્યાસા’ અને ૧૯૫૮માં ‘ફિર સુબહ હોગી’માં ઉત્કૃષ્ટ અભિનયને કારણે બી. આર. ચોપડાએ ૧૯૫૯માં માલાને ‘ધૂલ કા ફૂલ’માં એક નેગેટિવ રોલ ઑફર કરીને સૌને ચોંકાવી દીધા. એ સમયે ફિલ્મોમાં હિરોઇનને કુંવારી મા બતાવવી એ જોખમવાળું કામ હતું. યશ ચોપડાની ડિરેક્ટર તરીકે આ પહેલી ફિલ્મ હતી. નજીકના લોકોએ બી. આર. ચોપડાની પસંદ પર શંકા વ્યક્ત કરી, પણ તેમને માલા સિંહાની અભિનયક્ષમતા પર પૂરો ભરોસો હતો. માલા સિંહાની નજીકના લોકોએ પણ તેને આ નેગેટિવ રોલ સ્વીકારવાની પાડી, કારણ કે તેની ઇમેજ પર અસર થવાની શક્યતા હતી. સૌને અવગણીને માલા સિંહાએ રોલ સ્વીકાર્યો. આ ફિલ્મની સફળતા બાદ માલા સિંહાની ગણના એ સમયની ટોચની હિરોઇનોમાં થવા લાગી.
એ સમયે ટોચની હિરોઇનો નવા હીરો સાથે કામ કરવા રાજી ન
થાય. ૧૯૬૨માં વિજય ભટ્ટની ‘હરિયાલી ઔર રાસ્તા’માં મનોજ કુમાર અને માલા સિંહા પ્રમુખ કલાકાર હતાં. મનોજ કુમારને યાદ કરતાં તે કહે છે...
મને વૈજયંતીમાલાનો ફોન આવ્યો અને કહે કે આ રોલ મને ઑફર થયો હતો પણ મેં ના પડી, કારણ કે આપણી માર્કેટવૅલ્યુ પર અસર થાય; તું નવા હીરો સાથે કામ કરીશ તો તને નુકસાન થશે. મેં કહ્યું કે એક સમયે હું પણ નવી હતી ત્યારે રાજસાબે મને મોકો આપ્યો. કલાકારોએ એકમેકને સપોર્ટ કરવો જ જોઈએ.
મનોજ કુમાર એકદમ શાંત સ્વભાવના. શૂટિંગમાં ફુરસદના સમયમાં દૂર બેસીને પુસ્તક વાંચવા બેસી જાય. ‘હરિયાલી ઔર રાસ્તા’ના શૂટિંગમાં મેં જોયું કે જેવો શૉટ પૂરો થાય કે તરત કૅમેરામૅન પાસે પહોંચી જાય. સવાલ પૂછો, કૅમેરામાંથી જોયા કરે. ડિરેક્ટરના અસિસ્ટન્ટ સાથે ચર્ચા કરે. મને થાય કે કૅમેરા સામે જેટલું ધ્યાન આપવું જોઈએ એના કરતાં કૅમેરા પાછળ વધુ ધ્યાન આપે છે. ત્યારે ખબર નહોતી કે તેઓ ભવિષ્યમાં એક મહાન ડિરેક્ટર બનશે.
અમે બન્ને સારા મિત્ર બની ગયાં. ‘અપને પરાયે’ના શૂટિંગમાં મને કહે કે હું ટેન્શનમાં છું, ડાયલૉગ બોલતી વખતે મારા હાથનું શું કરવું? મેં કહ્યું, દાદામુનિ (અશોકકુમાર)ને પણ આ પ્રૉબ્લેમ થતો ત્યારે બી. આર. ચોપડાએ કહ્યું કે આપ સિગારેટ જલાઓ. મને લાગે છે તમારે ડાયલૉગ બોલતી વખતે પૅન્ટમાં હાથ નાખી દેવા. લાંબો કોટ પહેર્યો હોય તો કોટના ખિસ્સામાં હાથ નાખી દેવા. મનોજ કુમારે ઉત્તમ ફિલ્મો બનાવી. અમારા તેના સાથે પારિવારિક સંબંધો છે. આજે પણ અચાનક તેમનો ફોન આવે ત્યારે અમે જૂના દિવસોની યાદ તાજી કરીએ છીએ.
૧૯૫૮થી ૧૯૬૫ સુધી માલા સિંહા (અને વૈજયંતીમાલા) ઇન્ડસ્ટ્રીનાં ‘હાઇએસ્ટ પેઇડ ઍક્ટ્રેસ’ હતાં. હિન્દી ફિલ્મોમાં ટોચની હરોળમાં સ્થાન પામ્યા બાદ પણ માલા સિંહાએ બંગાળી ફિલ્મોમાં કામ કરવાનું ટાળ્યું નહોતું. તે કહે છે, ‘બંગાળી ફિલ્મોમાં મને બહુ ઓછા પૈસા મળતા પણ સંતોષ ખૂબ મળતો. ત્યાંની ફિલ્મોના સબ્જેક્ટ ઇમોશનલ હતા. મને ત્યાં પોતીકાપણું લાગતું. દરેક ચીજને પૈસાની નજરે ન જોવાય. એટલે જ મેં (1966) ‘મૈતીઘર’માં કામ કર્યું.’
માલા સિંહાની આ પહેલી અને છેલ્લી નેપાલી ફિલ્મ હતી જે તેમના જીવનની યાદગાર ઘટના હતી. આ ફિલ્મના હીરો હતા નેપાલના ચિદંબર પ્રસાદ લોહાની. માતા-પિતાની સંમતિ સાથે માલા સિંહાએ લોહાની સાથે ૧૯૬૬માં લગ્ન કર્યાં. લોહાની નેપાલના મોટા બિઝનેસમૅન હતા. લગ્ન બાદ બન્નેને નક્કી કર્યું કે માલા સિંહા મુંબઈમાં ફિલ્મોમાં કામ કરવાનું ચાલુ રાખશે અને લોહાની નેપાલમાં રહીને પોતાનો બિઝનેસ સંભાળશે. પરસ્પરની સમજૂતીથી લેવાયેલી આ એક ‘લૉન્ગ ડિસ્ટન્સ રિલેશનશિપ’ હતી. બન્ને સમયાંતરે એકમેકને મળતાં. ૧૯૮૦માં લોહાની નેપાલથી શિફ્ટ થઈ કાયમ માટે માલા સિંહા અને પુત્રી પ્રતિમા સિંહા સાથે મુંબઈમાં બાંદરાના બંગલોમાં રહેવા આવી ગયા હતા.
માલા સિંહાએ જે-જે હીરો સાથે કામ કર્યું એની યાદીમાં ત્રણ જનરેશનના ટોચના હીરોનો સમાવેશ થાય છે. રાજ કપૂર, દેવ આનંદ, શમ્મી કપૂર, કિશોર કુમાર, રાજેન્દ્ર કુમાર, ધર્મેન્દ્ર, મનોજ કુમાર, જિતેન્દ્ર, રાજેશ ખન્ના અને બીજા હીરો સાથે કામ કરનાર માલા સિંહાને એક વસવસો છે. તે કહે છે...
દિલીપ કુમાર સાથે કામ કરવાનો મોકો આવ્યો, પણ વાત ન બની. પ્રોડ્યુસર કૃષ્ણમૂર્તિની એક ફિલ્મની ઑફર આવી જેમાં દિલીપસાબ અને વહીદા રહેમાન સાથે મારે કામ કરવાનું હતું. રોલ નાનો પણ પાવરફુલ હતો. મેં હા પાડી. પ્રોડ્યુસરે કહ્યું કે સળંગ એક મહિનો શૂટ કરવાનું છે, આ બન્નેની ડેટ્સ મળી ગઈ છે, તરત શૂટિંગ શરૂ કરવાનું છે. મારા માટે આ શક્ય નહોતું. મેં બીજા પ્રોડ્યુસર્સને ડેટ્સ આપી હતી. કમિટમેન્ટ આપ્યા બાદ એ કૅન્સલ કરું તો તેમને મોટું નુકસાન થાય. નાનો હોય કે મોટો, પ્રોડ્યુસર વ્યાજે પૈસા લાવે છે. જો ફિલ્મ લંબાઈ જાય તો બીજા કલાકારોની ડેટ્સ પણ ઍડ્જસ્ટ કરવી પડે. એટલે નાછૂટકે મારે ના પાડવી પડી.
અભિનેતા શેખરની ‘આંખ મિચૌલી’માં એવું થયું કે ફિલ્મની અધવચ્ચે જ તેની પાસે પૈસા ખલાસ થઈ ગયા. એક જમાનામાં તે ટોચના હીરો હતા, પણ પાછળથી હાલત ખરાબ થઈ ગઈ. તેમણે હૂંડી પર પૈસા લઈને જેમતેમ ફિલ્મ પૂરી કરી. ડૅડીએ કહ્યું, અમારા પૈસાની ચિંતા ન કર, ફિલ્મ રિલીઝ થવી જોઈએ, નફો મળે તો પૈસા આપજે. ફિલ્મ નિષ્ફળ ગઈ. તે કહે કે ઘરબાર વેચીને પૈસા આપીશ. અમે ના પાડી. આવી રીતે મેં બે-ત્રણ ફિલ્મોના પૈસા જતા કર્યા છે. પ્રોડ્યુસરની તકલીફ હું સમજું છું.
માલા સિંહાના જીવનમાં સઘળું સમુંસૂતરું ચાલતું હતું, પણ કર્મની ગતિ ન્યારી હોય છે. નાનપણમાં ભાંગવાડીમાં દેશી નાટક સમાજનાં અનેક નાટકો જોયાં છે. ‘માલવપતિ મુંજ’માં પ્રભુલાલ દ્વિવેદી લિખિત માસ્ટર અશરફ ખાનના સ્વરમાં એક ગીત સાંભળ્યું હતું...
એકસરખા દિવસ સુખના કોઈના જાતા નથી
એથી જ શાણા સાહ્યબીથી લેશ ફુલાતા નથી
જીવનના રાજમાર્ગ પર પૂરપાટ દોડતી ગાડીમાં અચાનક પંક્ચર પડે અને સફરની મજા કિરકરી થઈ જાય છે. સુખની પાછળ દુખ બિલ્લીપગે આવતું હોય છે એટલે એની આગોતરી જાણકારી મળતી નથી. માલા સિંહાની જિંદગીમાં પણ એવું જ કંઈક બન્યું.
કારકિર્દીની ટોચ પર માલા સિંહાના જીવનમાં એક ભૂકંપ સર્જાયો જ્યારે ૧૯૭૮માં તેમના બાંદરાના બંગલા પર ઇન્કમ ટૅક્સની રેઇડ પડી. ખૂબ શોધખોળ બાદ ઘરના બાથરૂમના માળિયા પરથી ઑફિસરોને ૧૨ લાખ રૂપિયા મળ્યા. એ આવકનો સ્રોત શું હતો એનો સંતોષકારક જવાબ ન મળતાં એ રકમ જપ્ત કરવામાં આવી. કોર્ટમાં કેસ ચાલતો હતો. તારીખ પર તારીખ પડતી હતી, પણ કોર્ટ માલા સિંહાના વકીલની કોઈ પણ દલીલ સ્વીકારવા તૈયાર નહોતી. કોર્ટનું કહેવું હતું કે જો અમને સંતોષકારક જવાબ નહીં મળે તો પૂરેપૂરી રકમ જપ્ત કરવામાં આવશે.
એ ઘટનાને યાદ કરતાં માલા સિંહા કહે છે, ‘હું ખૂબ પરેશાન હતી. કોઈ પ્રોડ્યુસર સામે આવીને સાક્ષી તરીકે જુબાની આપવા તૈયાર નહોતો. તેઓ કહેતા કે અમે ફસાઈ જઈએ. હું એકલી પડી ગઈ હતી. ત્યારે એક દિવસ ગુરુ દત્ત ઘરે આવ્યા. તે ખૂબ સેન્સિટિવ વ્યક્તિ હતા. નોટોનાં બંડલ મારા હાથમાં મૂકીને કહે કે તું ચિંતા ન કરતી, આ સમય પણ નીકળી જશે. એ જ રીતે મેહમૂદે આવીને કહ્યું કે ભાભીજી, આપ પરેશાન મત હોના, કોઈ ભી તકલીફ હો તો મુઝે બતાના. ‘પરવરિશ’માં મેં તેની ભાભીનો રોલ કર્યો હતો. એ દિવસથી તે મને ભાભી કહીને જ બોલાવે.’
કોર્ટના ફાઇનલ હિયરિંગનો દિવસ નજીક આવતો હતો. અંતે માલા સિંહાને કોર્ટમાંથી રાહત મળી કે પછી પૂરી રકમ જપ્ત થઈ? એ વાત ઉપરાંત માલા સિંહાની ફિલ્મી દુનિયાની યાદો સાથે આવતા રવિવારે સમાપન કરીશું.
