ગાંધીજીનો સાબરમતી આશ્રમ પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે ઘટાદાર જંગલમાં

અમદાવાદમાં સાબરમતી નદીના કિનારે આવેલા અને મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી ઉર્ફે મહાત્મા ગાંધીએ સ્થાપેલા સાબરમતી આશ્રમના સંરક્ષણ અને જીર્ણોદ્ધારના કામે પકડી સ્પીડ

હર્યોભર્યો સાબરમતી આશ્રમ અને સાબરમતી આશ્રમમાં ગાંધીબાપુની પ્રતિમા. (તસવીરોઃ જનક પટેલ.)

અમદાવાદમાં સાબરમતી નદીના કિનારે આવેલા અને મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી ઉર્ફે મહાત્મા ગાંધીએ સ્થાપેલા સાબરમતી આશ્રમના સંરક્ષણ અને જીર્ણોદ્ધારના કામે પકડી સ્પીડ : ગૌશાળા અને ૧૦ ઓરડીનું રીસ્ટોરેશનનું કામ પૂર્ણતાને આરે : ૫૫ એકર જમીન પર તૈયાર થઈ રહ્યું છે લીલુંછમ ગ્રીન કવર : ગાંધીજી વિશે રિસર્ચ કે અભ્યાસ કરી શકાય એટલું સાહિત્ય સચવાયું છે આર્કાઇવ્ઝમાં

સાબરમતી આશ્રમ. આમ તો દેશ અને દુનિયામાં આ નામ અજાણ્યું નથી અને આ નામની સાથે ભારતના રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીનું નામ અમસ્તું સ્મરણપટ પર અંકાઈ જાય. સત્યની સાથે શાંતિનો અહેસાસ કરાવતો આ આશ્રમ આમ તો કાયમ દેશ-વિદેશથી આવતા કંઈકેટલાય લોકોની આવનજાવનથી જીવંત હોય છે, પરંતુ આજકાલ આ આશ્રમમાં ચહલપહલ તેજ બની છે. જે જમીન પર દેશની આઝાદીના આંદોલનનો ધમધમાટ થયો, જ્યાં દેશ-વિદેશના કરોડો લોકો આવીને શાંતિનો અહેસાસ કરવા સાથે સત્ય-અહિંસાના બોધપાઠનું ભાથું બાંધીને જાય છે એ સાબરમતી આશ્રમનું સંરક્ષણ અને જીર્ણોદ્ધારનું કામ ઝડપભેર ચાલી રહ્યું છે ત્યારે આવનારા દિવસોમાં આ આશ્રમ ઘટાદાર ફૉરેસ્ટ જેવો બની રહેશે જ્યાં દેશ-વિદેશના લોકોને નીરવ શાંતિના અહેસાસની સાથોસાથ ગાંધીબાપુમાં એકાકાર થવાનો અને તેમના ચિંતન-મનનનો લહાવો મળશે.

ADVERTISEMENT

ગુજરાતના મુખ્ય પ્રધાન તરીકેના કાર્યકાળ દરમ્યાન હાલના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ગાંધીજીના સાબરમતી આશ્રમ માટે જોયેલું સપનું હવે પૂરું થવાની દિશા તરફ આગળ ‍વધી રહ્યું છે. ગાંધીજી સત્ય, શાંતિ, સાદાઈ, સ્વચ્છતા અને અહિંસામાં માનતા હતા એટલે તેમના પગલે ચાલીને આ સાબરમતી આશ્રમ પરિસરમાં કન્ઝર્વેશન, રીસ્ટોરેશન અને રીપ્રોડક્શનની પ્રક્રિયામાં કુનેહપૂર્વક કામગીરી હાથ ધરીને કોઈ પણ પ્રકારના વિખવાદ વગર આશ્રમ પરિસરના પ્રોજેક્ટનું કામકાજ શરૂ થયું છે.

લશગ્રીનરી જોવા મળશે 

આશરે ૧૨૦૦ કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે ડેવલપ થઈ રહેલો ગાંધીબાપુનો સાબરમતી આશ્રમ ઘટાદાર ફૉરેસ્ટ જેવો બનશે અને હાલમાં આશ્રમમાં જે વૃક્ષો છે એ ઉપરાંત એક લાખ કરતાં વધુ બીજાં ૩૨૩ પ્રકારનાં વૃક્ષોનો ઉછેર કરીને પંચાવન એકર જમીન પર લીલુંછમ ગ્રીન કવર બનાવવામાં આવશે. આ પ્રોજેક્ટના ઑફિસર ઑન સ્પેશ્યલ ડ્યુટી આઇ. કે. પટેલ ‘મિડ-ડે’ને કહે છે, ‘આ આશ્રમમાં ૧૯૪૭ પહેલાંનાં ૨૦ મકાનોનું કન્ઝર્વેશન કરવામાં આવશે એની કામગીરી ચાલી રહી છે. ૧૩ મકાનોનું રીસ્ટોરેશન કરવામાં આવશે. આ કામગીરી સ્પીડમાં ચાલી રહી છે. અહીં આવનાર દરેક વ્યક્તિને ગાંધીજીના જીવનમાંથી પ્રેરણા મળી રહે એવો એક આખો પરિસર ઊભો થશે જે સાદગીવાળો હશે અને એમાં જૂના આશ્રમ જેવો જ અહેસાસ થશે. આ આખો પરિસર ગ્રીન કવર હશે. ઘટાદાર જંગલ એવો હશે. ઉદાહરણ તરીકે અમદાવાદમાં જે તાપમાન તમે અનુભવો એના કરતાં બે ડિગ્રી ઓછું તાપમાન આશ્રમ પરિસરમાં અનુભવો એ પ્રકારે ગ્રીનરી જોવા મળશે. લીમડા-પીપળાના વધુ ૪૦૦૦ નવા છોડ વવાશે અને બીજા એક લાખ કરતાં વધુ નાના છોડ વવાશે. કૅમ્પસમાં જાઓ તો ઓપન લૅન્ડ જેવું દેખાય નહીં એવું હશે.’

ગાંધીજીનાં વ્રતોનો થશે ઉપયોગ 

આશ્રમના પ્રોજેક્ટમાં ગતિ આવી છે અને ગાંધીજીનાં ૧૨ વ્રતોનો એક-એક મકાનમાં ઉપયોગ કરવામાં આવશે એ વિશે વાત કરતાં આઈ. કે. પટેલ કહે છે, ‘અહીં ગાંધીજીનાં મૂલ્યોની જાળવણી કરવા માટે બિલ્ડિંગ બનશે. બાપુના મંત્રો એક-એક બિલ્ડિંગમાં હશે. ગાંધીજીની લાઇફ વિશે પણ એમાં દર્શાવવામાં આવશે. ગાંધીજીની લાઇફમાંથી લોકોને પ્રેરણા મળે, લોકો અહીં આવીને જોઈ-સાંભળીને પ્રેરણા મેળવે એ રીતે તૈયારીઓ થઈ રહી છે. આશ્રમ પરિસરમાં ગૌશાળા હતી એનું કામ લગભગ પૂરું થવા આવ્યું છે. બીજી તરફ ૧૦ ઓરડીવાળા બિલ્ડિંગનું કામ પણ પૂરું થવા આવ્યું છે. આખા કૅમ્પસનું કામ લગભગ દોઢેક વર્ષમાં પૂરું થઈ જશે.’  

આ રીતે થશે ગાઢ વાવેતર.

સાદગી અને ઔચિત્ય જળવાશે  

પ્રોજેક્ટમાં સાબરમતી આશ્રમની સાદગી અને એનું ઔચિત્ય જાળવી રાખવા સાથે હૃદય કુંજ, મગન નિવાસ, વિનોબા કુટિર, નંદિની નિવાસ, ઉદ્યોગ મંદિર, ગાંધી સ્મારક સંગ્રહાલય સહિતનાં ૨૦ જૂનાં મકાનોનું સંરક્ષણ, ૧૩ મકાનોનો જીર્ણોદ્ધાર અને ૩ મકાનોનો પુનર્વિકાસ કરવામાં આવશે અને ગાંધીબાપુના સાબરમતી આશ્રમને એક નવા સ્વરૂપમાં દુનિયા સમક્ષ મૂકવામાં આવશે. આશ્રમમાં વિવિધ લૅન્ડસ્કેપમાં ગાંધીવાદી મૂલ્યો અને ફિલસૂફીને એકીકૃત કરીને શાંતિપૂર્ણ માહોલ ઊભો કરવામાં આવશે. ગુજરાત જ નહીં, દેશનાં વિવિધ રાજ્યોનાં વૃક્ષો અને ફૂલો સાથે ગાઢ વૃક્ષારોપણ થશે, મોસમી ફૂલો સાથે વિવિધ થીમ આધારિત બગીચા ઉપરાંત એક તળાવ પણ બનાવવામાં આવશે. એ ઉપરાંત વૃક્ષ સંરક્ષણ અને પ્રકૃતિ અર્થઘટન કેન્દ્ર પણ બનાવવાની સાથે આ એક એવો ઝોન બનશે જે કુદરતી ઇકો-સિસ્ટમ વધારશે.

આર્કાઇવ્ઝમાં રિસર્ચ કે અભ્યાસ કરી શકાય એટલું સાહિત્ય

૧૯૩૦ની ૧૨ માર્ચે દાંડીયાત્રા માટે ગાંધીજી સાબરમતી આશ્રમમાંથી નીકળ્યા હતા અને દાંડીયાત્રા દરમ્યાન તેમણે એવી પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે સ્વરાજ્ય વિના આશ્રમમાં પાછો ફરવાનો નથી. જોકે દેશ તો આઝાદ થયો, પરંતુ ગાંધીબાપુની ઇચ્છા આશ્રમમાં પાછા ફરવાની હતી એ પૂરી થઈ શકી નહીં, કેમ કે ગાંધીજી આશ્રમમાં પાછા આવે એ પહેલાં જ મૃત્યુ પામ્યા હતા. જોકે સાબરમતી આશ્રમના આર્કાઇવ્ઝમાં બાપુની યાદો આજે પણ જીવંત છે. દુનિયાભરમાંથી બાપુને લખાયેલા અને બાપુએ લખેલા ૩૪,૦૦૦ હસ્તપત્રો, ગાંધીજીને મળેલા કાગળ, ખાદી અને તાડપત્રી પર લખાયેલા ૧૫૦થી વધુ માનપત્રો અને ૬૦૦૦થી વધુ ફોટો સચવાયા છે. ગાંધીજીના જીવન અને સ્વાતંયસંગ્રામની લડતનું નિરૂપણ કરતી ફિલ્મોનો સંગ્રહ, મૂળ હસ્તપ્રતોની માઇક્રો ફિલ્મ, રાષ્ટ્રીય ગાંધી સંગ્રહાલયમાં સુરક્ષિત પત્રોની ફોટોસ્ટેટની ૨૦૦ ફાઇલ ઉપરાંત ઘણું બધું આર્કાઇવ્ઝમાં છે. એ ઉપરાંત સંગ્રહાલયમાં આવેલા પુસ્તકાલયમાં ગાંધીવિચાર, સ્વરાજની લડત અને આધુનિક ઇતિહાસનાં ૩૫,૦૦૦ પુસ્તકો ઉપરાંત મહાદેવભાઈ દેસાઈનાં અંગત સંગ્રહનાં ૪૫૦૦ પુસ્તકો સહિતના સાહિત્યની સાબરમતી આશ્રમ સુરક્ષા અને સ્મારક ટ્રસ્ટ જાળવણી કરે છે. ગાંધીજી પર રિસર્ચ કે અભ્યાસ કરી શકાય એટલું સાહિત્ય ત્યાં સચવાયું છે અને સંશોધકો માટે ઉપયોગી થઈ પડે એવું છે.