૨૩૮ દિવસમાં ચાર મહાદ્વીપોની ૨૫,૬૦૦ સમુદ્રી માઇલની યાત્રા માત્ર પવન અને સઢથી દોરવાતી નૌકામાં સર કરવાનું સાહસ કરી આવનારી ભારતની બે શેરનીઓનું કહેવું છે કે તેમણે આઠ મહિનામાં સાત જન્મ જીવી લીધા છે
લેફ્ટન્ટ કમાન્ડર રૂપા અને લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલના
ગયા ગુરુવારે ભારતીય નૌસેનાની બે બાહોશ મહિલા ઑફિસર વિશ્વભરનો સમુદ્ર ખેડીને ભારત પાછી ફરી. આમ જુઓ તો આ પોતાનામાં જ એક વિક્રમ સમાન છે. એમાંય માત્ર બે મહિલાઓ અને એક બોટ આ ત્રણેય જણ એકમેકનો સંગાથ સાધી વિશ્વને દરિયાઈ માર્ગે ખેડવા માટે નીકળી પડે ત્યારે પ્રથમ નજરે તો આપણા જેવા સામાન્ય જનને ગાંડપણ જેવું લાગે. આજકાલ બાળકને એકલા સિનેમા જોવા પણ નહીં મોકલતાં આપણે આવી કોઈ સિદ્ધિ વિશે જાણીએ ત્યારે સ્વાભાવિક જ પ્રશ્ન થાય કે આમના ઘરેથી પરવાનગી કેમની આપી હશે?
૨૫,૬૦૦ સમુદ્રી માઇલ. કેટલા? ૨૫,૬૦૦ સમુદ્રી માઇલની સફરનો ઇતિહાસ રચનારી આ ભારતીય સિંહણો બીજી કોઈ નહીં પરંતુ ભારતીય નૌસેનાની બાહોશ ઑફિસર્સ છે. તેઓ ગુરુવારે ગોવાના સમુદ્રકિનારે તેમની આ સફર પૂરી કરીને પાછી ફરી હતી. લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર રૂપા અને લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલના! યાદ રાખી લો આ બન્ને નામ. ભારત તરફથી ડબલ-હૅન્ડેડ ઇન્ડિયન નેવલ સેઇલિંગ વૅસલ (INSV) તારિણી નૌકા પર સવાર થઈને આ બન્ને સિંહણ આખા વિશ્વમાં ભારતનો ધ્વજ લહેરાવી આવી છે. આ રીતે માત્ર પવનઊર્જાથી ચાલતી નૌકા પર વિહાર દ્વારા આખા વિશ્વનું ચક્કર લગાવનારી આ પહેલી મહિલાઓ છે જે ગુરુવારે ગોવાના સમુદ્રકિનારે ઉન્નત મસ્તકે સ્વમાનભેર પાછી વળી હતી. આજે હવે ભારતની આ ગૌરવપ્રદ દીકરીઓને આખો દેશ #DilRooના નામથી ઓળખે છે. ચાલો આ દિલરૂ નામની જોડીએ કરેલી દિલધડક સફર શું હતી અને તેઓ કેટલી કઠિન યાત્રાને પાર પાડી આવ્યા છે એ સમજીએ.
ADVERTISEMENT
૨૩૯ દિવસ અને ચાર દ્વીપ
લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર રૂપા અને લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલનાએ ૨૩૯ દિવસના સેઇલિંગ દ્વારા વિશ્વના કુલ ચાર મહાદ્વીપો જેમાં ત્રણ મહાસાગરોની લહેરોથી પસાર થઈ ત્રણ ગ્રેટ કેપ મળીને કુલ ૨૫,૬૦૦ સમુદ્રી માઇલની સફર કરી. એમાં ઑસ્ટ્રેલિયાનું ફ્રેમેન્ટલ, ન્યુ ઝીલૅન્ડનું લિટલટન, ફૉકલૅન્ડ દ્વીપનું પોર્ટ સ્ટૅનલી અને દક્ષિણ આફ્રિકાનું કેપટાઉન સામેલ છે. ભારતના રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતી બીજી ઑક્ટોબર ૨૦૨૪ના રોજ શરૂ થયેલી તેમની આ સફર ૨૦૨૫ની ૨૯ મેએ ગોવાના સમુદ્રીતટ પર પૂરી થઈ.
સાઉથ આફ્રિકાના તટ પર રૂપા અને દિલનાનું ભવ્ય સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું.
સિંહણની ગર્જના
લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલના એક ઇન્ટરવ્યુમાં પોતાની આ સફર વિશે કહે છે કે આ ૮ મહિનાની સફર દરમ્યાન મેં મારા સાતેય જન્મ જીવી લીધા છે. આ સફરનો સૌથી ભયાવહ અનુભવ પણ તેણે શૅર કર્યો હતો. રાતના અંધારામાં તેઓ ચક્રવાતથી બચવાની કોશિશ કરી રહ્યાં હતાં. આ વાત પ્રશાંત મહાસાગરની છે જ્યારે તેમની નેવિગેશન પૅનલ આખેઆખી બ્લૅકઆઉટ થઈ ગઈ હતી! નેવિગેશન પૅનલ બ્લૅકઆઉટ થઈ જવું એટલે? જે બોટમાં તમે સવાર હો એનું GPS, બોટ-હેડિંગ, વિન્ડ-ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ અને ઑટો-પાઇલટ આ બધું જ ખોટકાઈ જવું. આ બન્ને સિંહણ ફસાઈ ગઈ હતી ત્યારે તેમણે હિંમત હાર્યા વિના કે નિરાશ થયા વિના સતત ૩ કલાક નેવિગેશન બ્લૅકઆઉટનો સામનો કર્યો અને મંડ્યા રહ્યાં. સાડા ત્રણ કલેકે જેમ-તેમ ફરી નેવિગેશન સિસ્ટિમ પર કાબૂ મેળવ્યો. દિલના અને રૂપા કહે છે કે આ ૩ કલાક અમારા માટે અનંતકાળ જેવો સમય હતો. કારણ શું? એ વિશે લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર રૂપા જણાવે છે, ‘જ્યારે કોઈ પણ નાવિક મધદરિયે માત્ર પવનની ઊર્જાથી ચાલતી નાવ પર સવાર હોય ત્યારે એના સેઇલિંગથી લઈને જીવન અને આગળનો માર્ગ બધું જ કુદરતની મરજી પર આધારિત હોય છે. એવામાં સમુદ્રમાં ન સમયની ખબર પડે કે ન દિશાની. આવા સમયે જ્યારે ચક્રવાત આવે ત્યારે તોફાનની એ પરિસ્થિતિમાં નાવ સંભાળવી, જીવન સંભાળવું કે સફર ચાલુ રાખવી એ બધું જ કુદરતના ભરોસે હોય છે. દિશાનું પણ જ્ઞાન ન રહે એવી પરિસ્થિતિમાં જ્યારે તમે નેવિગેશન સિસ્ટમ જ ખોઈ બેસો ત્યારે ખબર નથી હોતી કે તમે કેટલો સમય જીવિત રહી શકશો અને કેટલો સમય નાવ સુરક્ષિત રહી શકશે. તમે ક્યાં અને કઈ તરફ જઈ રહ્યા છો એ સુધ્ધાં ખબર નથી હોતી.’
જોકે ૨૫,૪૦૦ સમુદ્રી માઇલની યાત્રા કર્યા બાદ હવે પાણીની વિકરાળતા, ચક્રવાતોનું જોમ અને કુદરતની કૃપા શું છે એ તેમને સમજાઈ ગયું છે.
` INSV તારિણી અને ભારતની ઑફિસર્સ
બીજી ઑક્ટોબરે આ બન્ને સેનાનીઓએ પોતાની સફર આરંભી હતી. એ પ્રોજેક્ટ હતો ‘નાવિકા સાગર પરિક્રમા ૨’. આજ સુધી આપણે નદીની પરિક્રમા વિશે તો સાંભળ્યું, વાંચ્યું અને જાણ્યું હતું; પરંતુ સમુદ્રની પરિક્રમા? હવે એક સામાન્ય ધારણા પ્રમાણે કોઈ સાગરની પરિક્રમાનું સાહસ ખેડે તો એ ક્યાં તો સ્ટીમરમાં હોય ક્યાં ઍડ્વાન્સ બોટમાં, પણ આ બન્ને બાહોશ મર્દાની એવી છે જેઓ માત્ર સેઇલિંગ એટલે કે પવનના આધારે વિહાર કરતી બોટ તારિણીમાં નીકળી પડી. INSV તારિણી એ ભારતીય નૌસેનાની એક પવનઊર્જાથી ચાલતી બોટ છે જેમાં નેવિગેશન સિસ્ટમ સહિત બાકીની બેઝિક સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હોય છે. જોકે એમાં બહારની કોઈ પણ નહીં અને માત્ર પવનઊર્જાનો જ સહારો હોય એ ખરેખર એક અકલ્પનીય સાહસનું પ્રતીક છે. ડબલ-હૅન્ડેડ બોટનો મતલબ છે બે ચાલકો એ બોટમાં સવાર છે. આ પહેલાં જે નાવિકા સાગર પરિક્રમા પ્રોજેક્ટ થયો હતો એમાં કુલ છ ક્રૂ મેમ્બર્સ હતા, પરંતુ માત્ર બે જ મહિલાઓએ આ પ્રોજેક્ટ પૂરો કર્યો હોય એવી આ ભારતની પહેલી બે શેરનીઓ છે.
સમુદ્રની પરિક્રમા કરીને ગોવાના તટે પાછા ફર્યા ત્યારે સંરક્ષણ પ્રધાન રાજનાથ સિંહે તેમનું સ્વાગત કર્યું હતું.
ગોવાના મોર્મુગા પોર્ટ પર જ્યારે તેઓ આઠ મહિનાની સફર પૂરી કરીને પહોંચી ત્યારે એ કોઈ સાહસના ચમત્કારથી ઓછું જરાય નહોતું. આપણા રક્ષાપ્રધાન રાજનાથ સિંહ સ્વયં તેમને આવકારવા માટે પોર્ટ પર હાજર રહ્યા હતા. બન્ને લેફ્ટનન્ટની આ આખી સફરમાં અનેક સ્ટૉપેજ અને અનેક ચરણો હતાં જેમાં તેમની જીવનજરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓની આપૂર્તીથી લઈને બંદરગાહો પર રોકાણ સુધ્ધાં સામેલ હતું.
રોકાણ અને સફર
પહેલા ચરણમાં તેઓ ગોવા બંદરથી નીકળ્યા અને એ સફર લંબાઈ છેક ઑસ્ટ્રેલિયાના ફ્રેમેન્ટલ પોર્ટ સુધી. ઑસ્ટ્રેલિયાનું એ પોર્ટ એ તેમનો પહેલો પડાવ હતો. ઇન્ડિયન નેવીની આ બન્ને સિંહણો ઑસ્ટ્રેલિયાથી નીકળી ત્યાર બાદ બીજા સ્ટૉપેજ તરીકે જવાની હતી ન્યુ ઝીલૅન્ડના લિટલટન પોર્ટ સુધી. આ સફર દરમ્યાન સમુદ્રએ તેમની અંતહીન કસોટીઓ કરી. ક્યારેક હવાની રૂખ એવી પલટાઈ જતી કે કેમેય કરીને સઢ ગોઠવવા છતાં નાવ નિર્ધારિત દિશામાં સફર જ ન કરે. ઉપરથી સમુદ્રની ખારી નિષ્ઠુર હવા તેમની હિંમત તોડવા માટે જાણે સદૈવ તત્પર હતી. જેમતેમ કરીને ઑસ્ટ્રેલિયાથી નીકળેલી આ બે ભારતીય નૌસેનાની ઑફિસર્સ લિટલટન પોર્ટ પહોંચી. જીવનજરૂરિયાતની ચીજો જમા કરી અને ન્યુ ઝીલૅન્ડની નેવલ ફોર્સ સહિત સરકાર તરફથી અભિવાદન ઝીલીને ફરી એક વાર સફર શરૂ થઈ. આ વખતે લિટલટનથી નીકળેલી તેમની પવનઊર્જાએ ચાલતી તારિણીએ છેક ફૉકલૅન્ડ દ્વીપના સ્ટૅનલી પોર્ટ સુધીની સફર કરવાની હતી. આ થકવી નાખનારા માર્ગમાં તેમણે ચક્રવાતનો પણ સામનો કરવો પડ્યો હતો. કાળમુખો એ સમય પણ પસાર કરી નાખ્યા બાદ બન્ને બાહોશ ઑફિસર્સ પહોંચી છેક દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપટાઉન સુધી.
સફરની ઉપાધિથી સન્માનની ઉપાધિ સુધી
આ વાત લખવામાં અને વાંચવામાં જેટલી સરળ જણાય છે એટલી સરળ નહોતી જ. આ આખી સફર દરમ્યાન તેમણે ‘પૉઇન્ટ નીનો’ ચક્રવાતમાંથી પણ પસાર થવું પડ્યું. કુલ ત્રણ ચક્રવાતોનો સામનો કરવા છતાં હિંમત નહીં હારેલી એ ઑફિસર્સે સતત થઈ રહેલા વરસાદ, જબરદસ્ત વેગે વહેતા પવન અને પાંચ મીટર કરતાંય ઊંચી ઊઠતી લહેરોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આ બધી પરિસ્થિતિ સાથે તેમણે અત્યંત જોખમી અને જીવ ભરખી જનારા એવા સમુદ્રી વિસ્તારને પસાર કર્યો જ્યાંથી પ્રોફેશનલ સ્ટીમર્સ પણ જતાં ખચકાતી હોય છે. એ વિસ્તાર એટલે મહાસાગરીય ધ્રુવ. આ વાત છે તેમના સફરના ફેબ્રુઆરી મહિનાની, જ્યારે અવિરત વરસાદ અને તોફાની હવાઓ વચ્ચે ઊઠતી ઊંચી-ઊંચી લહેરોની મધ્યમાંથી તેમણે ઍન્ટાર્કટિકાથી અંદાજે ૮૦૦ કિલોમીટર દૂર એવા દક્ષિણ અમેરિકાના દક્ષિણી છોર પર સ્થિત કેપ હૉર્ન પસાર કર્યો હતો. આ મહામુશ્કેલ સફર બહાદુરીપૂર્વક પસાર કરવાને કારણે તેમને ‘કેપ ઑનર્સ’ની ઉપાધિ આપવામાં આવી. નાવિકોની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો આ ઉપાધિ કંઈ જેવી તેવી નથી. આ સન્માન અને ઉપાધિ માત્ર એવા નાવિકોને જ અપાય છે જે પાલની નીચેનો કેપ હૉર્ન એરિયા સફળતાપૂર્વક પાર કરી શકે.
અનુભવોની યશોગાથા
માનવી જ્યારે ૭ જન્મોનું સાહસ એક જ જન્મમાં ખેડી નાખે ત્યારે આપણા જેવા સામાન્યજનને થાય કે તેમની સામે બેસીને બસ તેમને બોલતા સાંભળતા રહીએ, તેમના અનુભવોની એક-એક ક્ષણ આપણે સાંભળીને જીવ્યાનો અનુભવ કરીએ. એવું જ કંઈક આ બન્ને ઑફિસર્સ સાથે દક્ષિણ આફ્રિકા પહોંચી ત્યારે બન્યું હતું. વાત કંઈક એવી છે કે ભારતની બે વિરલીઓ આ રીતે બાહોશ પરાક્રમ દ્વારા દક્ષિણ આફ્રિકા આવી રહી છે એવી આફ્રિકન સરકારને અને આફ્રિકન નૌસેનાને ખબર પડી ત્યારે તેમણે તેમની નૌસેનાના અનેક અધિકારીઓ અને યુનિવર્સિટીના અનેક શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓને જમા કરીને આ બન્ને બહાદુરો સાથે એક સંવાદ સેશનનું આયોજન કર્યું હતું.
એ સંવાદ દરમ્યાન લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલના અને રૂપા વાત કરતાં કહે છે, ‘દરિયાઈ સફર દરમ્યાન અનેક વાર એવું થાય કે હવા તમારા ધાર્યા અનુસાર નથી વહેતી અથવા હવા વહી જ નથી રહી એવું તમને લાગે. આવા સમયે અત્યંત ધૈર્ય સાથે તમારે પોતાના પર કાબૂ રાખીને વર્તવું પડે છે. જ્યારે આપણને લાગે છે કે ચીજો આપણા કાબૂમાં નથી અને એ આપણા નિયંત્રણથી બહાર જઈ શકે છે ત્યારે આપણે આપણી જાતને કહેવું પડે છે કે આપણે પરિસ્થિતિ પોતાના તરફી થવાની રાહ જોઈશું, ધીરજ રાખીશું. આવા કસોટીપૂર્ણ સમયમાં આખી યાત્રા વિશે વિચારવાને બદલે આપણે એ વિશેષ ક્ષણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું હોય છે જેથી આપણે સુપેરે એમાંથી બહાર નીકળી શકીએ અને આગળ વધી શકીએ. આ એક મહત્ત્વની ચીજ છે જે અમે આ સફર દરમ્યાન શીખી છે.’
દિલનાની આ વાતનો દોર આગળ ધપાવતાં રૂપા કહે છે, ‘અને બીજી મહત્ત્વની વાત છે પોતાના પર વિશ્વાસ! આવી અનેક વિકટ પરિસ્થિતિઓને કારણે ધીરે-ધીરે અમે પોતાના પર વિશ્વાસ કરતાં શીખી ગયાં, અમે પોતાની જાત પર વિશ્વાસ કરતાં થઈ ગયાં. અમને એ સમજાવા માંડ્યું હતું કે અમે શું કરી શકવા માટે સક્ષમ છીએ. એવી અનેક પળો આવતી જ્યારે અમે ખૂબ થાકી જતાં. ચોતરફ અફાટ સમુદ્રમાં એક નાવમાં અમે બન્ને એકલાં જ હતાં, પરંતુ એકલાં જ હોવાનું જાણીને નિરાશ કે હતાશ થવાની જગ્યાએ અમે એ જાણતાં હતાં કે અમારે હવે એન્જિનિયર, ઇલેક્ટ્રિશ્યન, નાવિક બધું જ બનવાનું છે. નાવના પાલથી લઈને સઢના દોરડા સુધીનું બધું સેટિંગ અમારે જ કરવાનું છે અને આ બધા સાથે જ મોસમનું પણ ધ્યાન રાખવાનું છે. અમારી બોટમાં કેટલાંક ઉપકરણો હતાં જે ખરાબ થઈ ગયાં હતાં. એને પણ અમારે જ ઠીક કરવાનાં હતાં. જોકે એથી અમારી સફર અટકવાની નહોતી. અમારે આ બધા જ અનુભવો લેતા જવાની સાથે એમાંથી શીખતા પણ જઈને આગળ વધવાનું હતું.’
કોણ છે વિશ્વસમુદ્ર પર ગર્જન કરનારી સિંહણો?
શેરની ૧ : લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર રૂપા, જેમણે ૨૦૧૭માં નેવીની આર્મમેન્ટ કૅડર જૉઇન કરી હતી. ભારતીય નૌકાદળ (ઇન્ડિયન નેવી)ની આ બાહોશ શેરની ગન્સ અને રૉકેટ લૉન્ચર્સનું ઇન્સ્પેક્શન કરવાનું કામ બખૂબી નિભાવે છે. ત્યાર બાદ તેમનું મુંબઈમાં પોસ્ટિંગ થયું અને તેમણે પહેલી વાર સેઇલિંગ કર્યું.
શેરની ૨ : લેફ્ટનન્ટ કમાન્ડર દિલના તેમના કૉલેજ સમયમાં NCC સ્ટુડન્ટ રહી ચૂક્યાં છે. ૨૦૧૪ની સાલમાં લૉજિસ્ટિક ઑફિસર તરીકે ઇન્ડિયન નેવીમાં કમિશન્ડ થયેલાં દિલના વાસ્તવમાં શરૂઆતના સમયમાં તો સેઇલિંગને ફ્રેશ થવા માટેની એક ઍક્ટિવિટી તરીકે એન્જૉય કરતાં હતાં. જ્યારે-જ્યારે ડેસ્ક-જૉબથી દિલના કંટાળી જાય ત્યારે સેઇલિંગ માટે નીકળી જતાં. ત્યારે દિલનાને ક્યાં ખબર હતી કે તેઓ આ જ સેઇલિંગને કારણે એક દિવસ વિશ્વસમુદ્રની લહેરો પર પોતાની સિગ્નેચર અંકિત કરી દેશે.
